آموزش نکات و مراحل ساخت دار قالی بافی

برای تولید فرش دستبافت، فراگیری ساخت دار قالی بافی اولین موضوع مهمی است که باید به آن توجه کرد. دار قالی که چارچوبی برای نگهداری فرش در تمام مراحل فرش است انواع مختلفی دارد مانند : دارعمودی،افقی وهوشمند، که هرکدام از آنها در مناطقی از کشور مورد استفاده هستند.

این دارها بسته به نوعی که دارند از قطعات مختلفی مثل : سردار، زیردار، گوه، هاف، کوجی و فندک تشکیل شده اند و برای ساختن و برپایی آنها نکات مهم و مراحلی وجود دارد.

برای آشنایی بیشتر با مطالب ذکرشده با آراستا همراه باشید.

دارقالی بافی و پیشینه آن :

به پایه ای که تار و پود فرش را نگه می دارد و تا پایان مرحله بافتن و قالی بر روی آن سوار است دار قالی بافی گفته می شود. این پایه ها معمولا به شکل چارچوپ هستند و ازقدیم با چوب ساخته می شوند اما امروزه دارهای فلزی طراحی شده اند که کار با آنها راحت تراست.

انواع دار قالی بافی و کاربرد آنها :

بطور کلی دارهای قالی بافی به سه  دسته تقسیم میشوند :

1_ دارافقی :

قدیمی ترین نوع دار قالی که از چوب ساخته می شود و بصورت افقی بر روی زمین قرار میگیرد.

فاصله این دار با زمین حدود 30 سانتیمتر است که باعث میشود هنرمند بر روی زمین بنشیند.

2- دارعمودی:

این مدل بخاطر نوع ساختارش جای کمتری را اشغال میکند میتوان پایه های آن را بالاتر قرار داد تا از نیمکت یا حتی صندلی های طبی برای نشستن استفاده کرد.

3_ دار مکانیکی هوشمند:

در این مدل به دلیل راحتی در جا به جای تیرها، چله کشی و … به مدت زمان بسیار کمتری برای بافت فرش نیاز است و همچنین آسیبی به هنرمند وارد نمی شود.

مناطق مورد استفاده انواع دار قالی : امروز هنوز در بسیاری از روستاهای سنتی ایران، دار قالی بصورت افقی و از جنس چوب ساخته می شود و برای بافت انواع فرش ها و قالیچه ها به کار می روند، عشایر ایرانی و مناطق ترکمن نشین هم هنوز برای پیاده کردن این هنر ارزشمند بر پهنه تار و پود، از این نوع دار استفاده می کنند.

این نوع دار در مناطق سنتی تر بصورت ثابت است و در مناطق آذربایجان و ترک نشین بیشتر از نوع دار عمودی تبریزی استفاده می کنند.

اجزای تشکیل دهنده دار قالی بافی و کاربرد آنها

قبل از آنکه بخواهیم به سراغ شناخت انواع دار قالی برویم تلاش می کنیم که به بررسی و شناخت اجزا و قسمت های مختلف آن بپردازیم ، مخصوصاً ویژگی هایی که در بین تمام مدل ها ثابت و یکسان می باشد. ما در اینجا اصلی ترین و عام ترین اسامی استفاده شده را برای شما بیان خواهیم کرد:

1_ اسکلت اصلی دار (سردار ، زیردار،راست روها):

از مشخصاتی که در بین انواع دار قالی تقریباً در همه مدل ها ثابت است و ما  قصد داریم آن را برای شما بررسی کنیم اسکلت دار می باشد.

همانطور که می دانید اسکلت و چهار چوب دار ، دارای چهار وجه می باشد، دو وجه افقی که به موازات هم قرار می گیرند نقش آنها علاوه بر ایجاد شکل ظاهری دار، مهار چله ها می باشد. به میله استوانه ای بالایی در اصطلاح سردار گفته می شود و به میله پایین کار زیردار که می توانند هر دو چوبی یا فلزی باشند.

تا اینجای کار در مورد  میله های افقی صحبت کردیم و دو میله عمودی نیز در اختیار داریم که وظیفه آنها اتصال سردار به زیردار و نگهداری آنها می باشند، که به این میله ها راست رو گفته می شود

2- کوجی یا نیره گی (گله، گرت کجو) :

شاید در ابتدا با شنیدن این عنوان برایتان این سوال پیش بیاید این اسامی برای چی هستند؟ در واقع تمام این 4 اسم یک وسیله را نشان می دهند که در بین انواع دار قالی استفاده می شود به جز دار “ترکی” که در ادامه بررسی خواهیم کرد.

کجو یک میله ساخت شده با چوب یا فلز می باشد (بسته به جنس اسکلت دار قالی) که تقریباً قطر آن 5 سانتی متر است و نقشش در دار قالیبافی تنظیم چله ها و تفکیک آنها می باشد، همچنین این وسیله از کج شدن فرش نیز جلوگیری می کند.

اصولاً استفاده از کجو تنها در بافت فرش های دستبافی استفاده می شود که به روش فارسی (فرش هایی که با دست و بدون استفاده از غلاب) بافته می شوند و به همین خاطر در بین انواع دار قالی گزینه هایی وجود دارند که از کجو استفاده نمی کنند.

3_ چوب هافی:

همانطور که گفتیم در بین انواع دار قالی  اکثر مدل ها دارای کوجی می باشند، این دارها نیاز به یک چوب استوانه ای شکل هستند که عملیات پود کشی را آسان کند،  که این وسیله را در اصطلاح چوب هافی نام گذاری کرده اند.

در واقع این چوب با قرار گرفتن بین سردار و کجو و با قابلیت جابجایی به بالا و پایینی که دارد، می تواند با زیاد کردن فاصله ضربدری بین چله ها باعث شود که انجام عملیات پودکشی بسیار ساده تر انجام شود.

4-فندک:

فندک در واقع بخشی از اسکلت دار به حساب می آید که در بین انواع دار قالی بیشتر در دارهای استان های غربی و تبریز استفاده می شود. فندک یک میله استوانه های می باشد که هم به صورت چوبی و هم فلزی ساخته می شود و در فاصله 30 سانتی متری از سردار قرار می گیرد و دقیقاً شبیه به سردار کار می کند.

5_ گوه:

گوه زبانه ای مثلثی شکل می باشد که در دارهای چوبی برای شل و سفت کردن چله، مخصوصاً زمان هایی که می خواهند فرش را بچرخانند به پشت دار، استفاده می شود.

به این صورت که گوه در شکاف مستطیل شکل راست روها قرار می گیرد و با کوبیدن گوه به سمت داخل فاصله ی سردار و زیردار بیشتر شده و تارها سفت و محکم می شود و می توان کار چرخاندن قالی بسیار آسانتر شود.

نکته مهمی که لازم است در هنگام کار با گوه به آن دقت شود این است: در صورتی که یک گوه سفت تر و یا شل تر از دیگری کوبیده شود، دار از شکل اصلی خود خارج و قالی کج می شود.

مراحل ساخت دار قالی بافی :

اکنون که با اجزای کلی دار فرش بافی آشنا شدید، با آراستا همراه باشید تا مراحل ساختن دار قالی بافی را یادبگیرید:

کنترل و تعیین جنس دار:

ابتدا باید جنس دار را تعیین کنید که اکنون بیشتر از جنس فلز می باشد.

مقاومت سر و زیر دار و راست روها :

نسبت به اندازه فرش و تعداد گره ها مقاومت سر و زیر دار و راست رو ها باید متناسب انتخاب شود.

کنترل قرار گیری تیرک ها :

بعد مقاومت سر و زیر دار و راست روها باید کنترل کنید که تیرک های دار کاملا عمودی و صاف باشند و هیچ گونه لقی نداشته باشند.

تنظیم فاصله ستون ها :

برای آسان شدن پودکشی و داشتن کنترل بر تار و پود فرش، فاصله راست رو های دار شما باید از عرض چله ها 10 تا15 سانت بیشتر باشد.

محل نصب دار قالی:

سطحی که دار برروی آن برپا میشود بهتر است تا حد ممکن تراز باشد و دار بصورتی نصب شود که نور طبیعی یا مصنوعی از پشت چله ها به بافنده نتابد.