یکی از سوالاتی ممکن است بارها برایمان پیش آمده باشد این است که اگر فرش ارزشمندی داشته باشیم که به دلایلی آسیبی دیده آیا باید آن را دور بیاندازیم یا ترمیم و تعمیر فرش اقدام کنیم؟ دلیل اینکه به ترمیم آن بیشتر راغب هستیم این است که گاهی ارزش فرش بسیار بیشتر از ویژگی‌های ظاهری آن است. این سوال به ظاهر ساده است اما پاسخ آن به عوامل مختلفی بستگی دارد. اما باید نکاتی را مد نظر قرار داد.
- تعمیر فرش درست مانند هر شی دیگری که تعمیر شود می‌تواند بر کاهش ارزش آن تاثیرگذار باشد اما گاهی تعمیر یک فرش در صورتی که به طور کاملاً حرفه‌ای و تخصصی انجام شود، می‌تواند به آن ارزش و قیمت بیشتری نیز بدهد.
ارزش هزینه کردن برای تعمیر فرش
هنگامی که به تعمیر فرش فکر می‌کنیم اولین سوالی که با آن روبرو می‌شویم این است که آیا این فرش در آینده دارای ارزش بیشتری خواهد شد یا خیر. این یک سوالی کلی است و اگر با جرئی نگری به مسئله نگاه کنیم متوجه می‌شویم که برخی از فرش‌های مدرن ارزش ذاتی ندارند و تعمیر آن‌ها هزینه‌ی بیشتری نسبت به خرید یک فرش جدید دارد.
برای بسیاری از مردم اما این مسئله طور دیگری بررسی می‌شود، ممکن است علاقه وافری به یک فرش داشته باشند و برخلاف ارزش پایین آن تعمیر کردن را جایگزین خرید یک فرش جدید کنند که البته انتخاب هر گزینه به بودجه و علایق شخصی افراد بستگی دارد.
اما وقتی صحبت از فرش‌های عتیقه می‌شود، به طور قطع مسئله تعمیر اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. ارزش فرش‌های ایرانی و فرش‌های دیگر کشورها و مخصوصا کشور‌های شرقی بیشتر از هر چیزی به سن آن بستگی دارد اما ویژگی‌های دیگری مانند رنگ، الگو، روش تولید، مواد مورد استفاده، سن و مکانی که فرش در آن جا بافته و تولید شده، همه در تعیین ارزش آن نقش دارند.
به عنوان مثال فرش هایی که در زیر نام می‌بریم دارای بیشترین ارزش هستند:
- فرش‌های قدیمی که دوره خاصی از تاریخ را نشان می‌دهند، مانند آن‌هایی که از سلسله صفویه هستند، یا فرش‌های مملوک به دلیل اهمیت تاریخی و کمیاب بودن، به مرور زمان قیمت بالاتری پیدا می‌کنند.
- طرح‌ها و الگوهای خاص فرش نیز به مرور زمان مانند فرش‌های مشاهیر، فرش گلدان یا الگوهای درخت زندگی بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرند.
- فرش‌های ظریف تولید شده توسط استادان بافنده مانند حاجی جلیلی، استاد محتشم و کرمانی همیشه قیمت بالای خود را در هر شرایطی دارند.
- فرش‌هایی که در شهرهای خاصی مانند تبریز، بیدجار، کاشان و هریز تولید شوند، به احتمال بسیار زیاد بتوانند در طی زمان ارزش خود را به خوبی حفظ کنند.
- فرش‌های تولید روستاها و قبایل، برای مثال قبایل بربر در مراکش نیز محبوب هستند و ارزش خود را حفظ می‌کنند اما از آنجا که این فرش‌ها قیمتی نیستند، بهتر است که هزینه تعمیرات را در مقابل ارزش و قیمت خود فرش در نظر بگیرید.
موارد فوق فقط بیان کلیات است و در مورد ارزش و ارزیابی فرش خاصی صحبت نمی‌کند.
به طور کلی، هر چقدر فرش دارای ارزش بیشتری باشد بهتر است با ترمیم و تعمیر آن سال‌های بیشتری از آن نگهداری کرد، البته حتماً برای انتخاب فرد و یا گروهی که در این کار تخصص و تجربه دارند وقت کافی صرف کنید و هیچ موقع فرش را به خشک‌شویی و قالیشویی‌های معمولی نسپارید.
هر تعمیر روش مخصوص به خود را دارد
اگر فرشی دارید که دارای ارزش بالاست، و یا حتی ارزش چندانی ندارد اما شما به آن علاقه دارید برای تعمیر آن با احتیاط گام بردارید. خدماتی که برای تعمیر فرش‌های مختلف ارائه می‌شود، یکسان نیست.
ترمیم و بازیابی یک فرش عتیقه به معنی بافتن و گره زدن مجدد آن با استفاده از روش دقیق استفاده شده برای ایجاد نسخه اصلی است.
فردی که تخصص کافی برای ترمیم فرش داشته باشد با مهارت و دقت بالایی که دارد می‌تواند قسمت خراب فرش را دقیقاً مثل قبل ببافد به نحوی که تشخیص اینکه فرش تعمیر شده است دشوار باشد.
با این حال، یک تعمیر ضعیف و غیر اصولی کاملاً واضح است، ظاهر فرش را خراب می‌کند و اثر منفی بر ارزش و قیمت فرش می‌گذارد.
به خاطر داشته باشید که تعمیر فرش صرفاً دوختن و پینه زدن قسمت‌های از هم جدا شده نیست. برخی از شرکت‌هایی که خدمات تعمیر فرش ارائه می‌دهند بر خلاف ادعایی که دارند به سادگی لبه‌های تارها را را با یک ماشین مدرن به هم کوک می‌زنند و هزینه‌ی هنگفتی هم برای آن منظور می کنند، این به طور قطع نمی‌تواند روش ترمیم یک فرش عتیقه باشد.
علاوه بر این، مطابقت دقیق رنگ‌های مورد استفاده در فرش اصلی دشوار است زیرا استفاده از رنگ‌های طبیعی برای رنگ‌رزی الیاف فرش بیشتر از این که یک علم باشد، هنر است. در نهایت رنگ بدست آمده تغییرات زیادی دارد.
علاوه بر همه‌ی اینها، ممکن است با گذشت زمان رنگ‌ها کمرنگ شوند. رنگ فرش‌های مدرن همیشه وقتی در کنار رنگ‌های گیاهی گیاهی قرار می‌گیرند، پس از مدتی رنگ و رو و زیبایی ظاهرشان را از دست می‌دهند، اما فرد متخصص می‌تواند تقریباً مطابقت لازم را ایجاد کند، که کاری وابسته به مهارت و تمرین زیاد است اما به هیچ عنوان غیرممکن نیست.
انواع مختلف تعمیر فرش
بسیاری از ایرادات کوچک را به راحتی می‌توانید در خانه حل کنید بدون اینکه نیاز به تماس با متخصص داشته باشید.
-
کنده شدن الیاف یک قسمت کوچک از فرش
به عنوان مثال، تصور کنید زمانی که بر روی فرش در حال راه رفتن هستید، احساس کنید که در نقطه‌ای از فرش برآمدگی وجود دارد. به آن نگاهی می‌اندازید و متوجه می‌شویم که یکی دوتا از گره‌های فرش باز شده و از جای خودشان درآمده است.
افرادی که از حیوانات خانگی نگهداری می‌کنند ممکن است به کرات با این مسئله مواجه شوند، زیرا در صورتی که ناخن‌های حیوانات خانگی را کوتاه نکنند می‌توانند به فرش‌ها و دیگر لوازم منزل آسیب جدی وارد کنند. در این صورت چه باید کرد؟
1- قسمتی که بیرون زده را قیچی کنید و بردارید.
2- تارهای فرش را به آرامی به یک طرف فشار دهید تا بتوانید از آنجا شکاف ایجاد شده را ببینید.
3- مقدار کمی چسب پارچه درون شکاف بریزید.
4- با استفاده از نوک خودکار و یا ابزار مشابه، آن قسمت از تار بیرون زده را که قیچی کردید را به داخل شکاف هدایت کنید.
5- زمان بدهید تا خشک شود.
-
سوختگی سطحی
در صورتی که فرش با اتو و یا حرارت زیاد حاصل از دیگر اجسام داغ سوختگی سطحی پیدا کند، الیاف آن به سرعت جمع می‌شوند و جای سوختگی نمای بسیار بدی به فرش می‌دهد.
پیشنهاد می‌کنیم که با یک تیغ بسیار تیز و مراقبت بسیار هم از دستانتان و هم از قسمت‌های اطراف ناحیه آسیب دیده، قسمت سوخته را که همان نوک‌های آب شده‌ی الیاف فرش است ببرید. مراقب باشید که تیغ صاف حرکت کند و برش‌ها سطحی باشند و نه عمقی، زیرا عمل کردن بدون احتیاط و دقت کافی خود باعث آسیب دوباره‌ای به فرش می‌شود که جبران ناپذیر است.
-
سوختگی عمیق
تصور این که پریدن یک ذغال داغ از شومینه بر روی فرشی که از دیوار تا دیوار پهن کرده‌اید، اصلاً خوشایند نیست. اما با سوختگی عمیقی که ایجاد شده چه کار باید کرد؟
ما راهکاری را به شما پیشنهاد می‌کنیم که در صورت داشتن زمان و حوصله آن را به کار بگیرید:
1- اول از همه اینکه بدانید قرار نیست فرش‌تان را دور بیاندازید و می‌توانید آن را تعمیر کنید، البته این راهکار بیشتر مناسب فرش‌های شنل و ورساچ با رنگ خالص بدون طرح‌های ریز و الگوهای خاص، و نیز پرزهای بلند و فرخورده است.
2- روی اطراف قسمت آسیب دست بکشید به نحوی که فیبرها و الیاف آن بلند شوند تا ببینید به کدام جهت هستند. از کاترهای بدون تیغ گردی که در بازار موجود هستند استفاده کنید و آن را بر روی قسمت سوخته قرار دهید و در جهت عقربه‌های ساعت سه بار بچرخانید تا پرزهای دور قسمت آسیب دیده خم شوند تا دید بهتری به انتهای آن‌ها داشته باشید، در واقع هدف این است که بتوانید ریشه‌ی آن‌ها را ببینید. قرار است ناحیه‌ی آسیب دیده را ببرید و بیرون بیاورید، بنابراین تا جایی که می‌توانید الیاف دورش را از کنار بزنید تا آن‌ها هم بریده نشوند.
3- همان ناحیه‌ای که دایره ایجاد کردید را حالا با تیغه‌های همان کاتر برش دهید و قسمت بریده شده را بیرون بیاورید. برای انجام این کار تا جایی که می‌توانید دقیق عمل کنید تا برشی کاملاً گرد ایجاد کنید.
4- یک چسب گرد را وارد این قسمت دایره‌ای کنید تا و مطمئن شوید که به خوبی سرجای خوش قرار گرفته و می‌تواند پرزهای جدید را روی خودش نگه دارد. هدف از این قسمت داشتن ناحیه‌ای محکم برای چسباندن الیاف جدید است. قسمت‌هایی که الیاف شل دارند را به آرامی خارج کنید تا تنها الیاف محکم بر سر جای خودشان باقی بمانند.
5- چسب فرش را بر روی قسمتی که حالا آماده‌ی جایگذاری الیاف است بریزید. بعد قسمتی از فرش را که قبلاً از فروشگاه و یا تولیدی که از آن فرش را تهیه کرده‌اید گرفته‌اید (به طور معمول هنگام تولید و برش برای اتمام کار قسمت‌هایی از فرش در آن محل باقی می‌ماند که آن را برای مشتریان و یا استفاده‌ی مجدد جمع آوری می‌کنند) بر روی قسمت دایره‌ای شکلی که برش داده‌اید بگذارید.
6- آخرین کار این است که با یک ابزار کوچک غلتک مانند یا همان رولر چندبار از روی آن عبور کنید تا سفت سر جای خودش قرار بگیرد و مرز بین قسمت ترمیم شده با بقیه‌ی فرش از بین برود و به اصطلاح انگلیسی blend شود.
-
آسیب های بسیار نزدیک به لبه های فرش
گاهی اوقات می‌توان لکه‌ها و آسیب‌های ایجاد شده بر روی فرش را برداشت و آن را مثل روز اول تمیز و زیبا کرد اما گاهی مواردی مانند بالا پیش می‌آید که از کنترل خارج است و راهی برای تعمیر فرش نداریم. اگر آسیب غیر قابل تعمیر در کناره‌های فرش ایجاد شده باشد، می‌توانیم با کمک ابزار مخصوص به صورت کاملاً متقارن با لبه‌ی دیگر فرش آن را برش دهیم و بعد از آن با استفاده چسب مخصوص لبه‌های فرش آن را بپوشانیم.
این کار بر خلاف تصور بسیاری از افراد، اصلاً عجیب نیست زیرا بسیاری از مردم در حالت عادی هم شاید مقداری از فرش را بردارند و با چسب فرش جایش را بپوشانند تا هم منظم‌تر به نظر بیاید و هم به اندازه‌ی دلخواهشان باشد.
حتی اگر به برش دادن فرش هم حس خوبی ندارید، می‌توانید با همان چسب روی قسمت آسیب دیده را هم بپوشانید و ظاهر آن را حفظ کنید.
-
جای لکه جوهر، چسب، قهوه و دیگر موارد غیرقابل شستشو
چیزی که امروز همه ما می‌دانیم این است که لکه‌های جوهر و مواد آرایشی می‌تواند باعث خرابی پارچه‌ها و فرش‌ها شود. با این وجود با استفاده از فناوری و آزمون و خطای بسیار، روش‌هایی را برای از بین بردن لکه‌های موجود بر روی فرش پیشنهاد کرده‌اند.
1- اولین چیزی که در این موارد اهمیت دارد این است که به سرعت وارد عمل شوید و نگذارید از افتادن لکه بر روی فرش زمان زیادی بگذرد، زیرا هر چه زمانی بیشتری سپری شود پاک کردن آن سخت‌تر می‌شود.
2- یک پارچه سفید تمیز را با الکل ایزوپروپیل مرطوب کنید (هرچه درصد الکل آن بیشتر باشد، اثر بخشی بالاتری خواهد داشت) و به آرامی پارچه را بر روی لکه بگذارید. حواستان باشد که پارچه را بر روی فرش مالش ندهید زیرا این کار می‌تواند باعث پخش شدن لکه و بدتر شدن شرایط شود. صبر کنید و بگذارید چند دقیقه بماند.
3- پس از اینکه مطمئن شدید لکه به خوبی با الکل ترکیب شد، با یک محلول شوینده‌ی خانگی روی آن بکشید تا الکل از روی فرش پاک شود. همچنین می‌توانید از برخی از اسپری‌های مو، پاک کننده‌های لاک ناخن و سایر مواردی که حاوی مقدار زیادی الکل هستند استفاده کنید. توجه داشته باشید که اول از به کار بستن همه‌ی این مراحل الکل و مواد شوینده را در قسمتی از فرش که ممکن است دیده نشود امتحان کنید تا از بروز آسیب احتمالی آن مطلع شوید و سپس با خیال راحت اقدام به تمیز کردن فرش کنید.
5- پس از استفاده از مواد شیمیایی بر روی فرش آن را آب بشویید تا کاملاً پاک شود. پس از آن با جارو برقی خشک کنید تا لکه خشک شود.
سخن آخر
در بسیاری از موارد لکه‌هایی که بر روی فرش‌ها ایجاد می‌شوند در خانه و با استفاده از مواد شوینده معمولی قابل پاک کردن هستند. اما اگر با شرایطی روبرو شدید که هیچ روشی کارساز نبود پیشنهاد می‌کنیم با متخصصین تعمیر فرش تماس برقرار کنید تا فرش شما آسیب بیشتری نبیند.
دیدگاهتان را بنویسید