فرش فرانسوی، حاصل هنر، خلاقیت و تکامل
هنرمندان و طراحان فرانسوی، الهام‌بخش مردم زیادی در سراسر جهان هستند. سبک کلاسیک فرش فرانسوی در هر دوره‌ای از تاریخ سبکی جدید به میان می‌آورد و پس از آن برای هنرمندان دیگر به الگویی جذاب مبدل میشد. مردم فرانسه سبک آرت دکو و اولین جنبش طراحی مدرن را آغاز کردند، اما در عین حال ظرافت سبک‌های باروک و روکوکو را در کارهای خود رعایت می‌کردند.
مد و فشن در کشور فرانسه به طور مداوم در حال تکامل است، اما فرش‌ها، تابلو فرش ها و طراحی‌های بسیار ظریف و با جزئیات فرانسوی توانایی همراهی با هر سبک و طرح جدیدی را داشته‌اند و همین امر آن ها را به صنایعی نفیس و بی نظیر تبدیل می‌کند.
اختراعات و پیشرفت‌های فنی مانند دستگاه بافندگی ژاكارد و كاریكاتورهای بافته شده به کمک هنر نقاشان برجسته، همه مورد توجه قرار گرفت. بر خلاف مناطقی که در برابر پذیرش تغییر مقاومت می‌کنند، طراحان فرانسوی انقلابی زندگی می‌کنند و نفس می‌کشند.
این خلاقیت خودجوش سبب ایجاد برخی از شاخص ترین سبک‌های تاریخ است. حلقه‌های گل‌دار موجود در فرش‌های عتیقه آبوسن و ساوونری به طور ناگهانی در تقابل با سبک‌های آزمایشی آرت دکو قرار می‌گیرند.
طراحان فرانسوی به طور مداوم تمایل خود را به شکستن قالب، تعریف مجدد طرحی کلاسیک و توسعه سبک‌های جدید نشان می‌دهند. این ویژگی‌ها به فرش‌ها و دیگر صنایع نفیس فرانسوی کمک کرده تا جایی جاودانه در قلب و خانه‌های ما بدست آورند.
تاریخچه‌ی فرش فرانسوی
دوران تاریخی و پیشرو قالیبافی فرانسه بین سال‌های 1860-1620 میلادی (1239-999 ه. ش) یا به عبارتی از اواخر حکومت هِنری چهارم و آغاز لویی سیزدهم تا پایان حکومت لویی هجدهم است. در این زمان کارگاه‌هایی برای بافت فرش در فرانسه راه‌اندازی شد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به به کارگاه‌های آبوسن و ساوونری اشاره کرد به طوری که می‌توان گفت تقریباً همه فرش های قدیمی فرانسوی که ما می‌شناسیم تحت مدیریت این دو شرکت هستند.
تا اواسط قرن هفدهم در پاریس فرش هایی برای دربار لویی سیزدهم و چهاردهم توسط شرکای آبوسن و ساوونری تولید میشد که از لحاظ فنی و زیبایی مدیون سنت‌های شرقی است، هر چند منابع الهام طرح و نقش آن تزئینات دکوراسیون فرانسوی است.
کارگاه ساوونری در پاریس که در سال 1628 م (1007 ه. ش) تأسیس شد محصولات خود را برای تزئین کاخ‌های سلطنتی همچنین برای پیشکش به دیپلمات‌ها و مقامات دولتی عالی رتبه ارائه می‌داد. اما اگر بخواهیم با اطمینان بگوییم، فرانسوی‌ها فرشبافی را (حتی اگر 400 سال پیش یعنی از قرن هفدهم نیز شروع کرده باشند) آن را از شرقی‌ها یاد گرفته‌اند.
در اوایل سال 1536 فرانسه روابط دیپلماتیک و توافق‌نامه‌های تجاری با امپراتوری قدرتمند عثمانی برقرار کرد. اتحاد عثمانی فرانکو فرش‌های وارداتی زیادی را به فرانسه آورد و شور و اشتیاق مدهای شرقی و اثاثیه را القا کرد که به هنر تولید شده توسط نقاشان رنسانس و استادان قدیمی گسترش یافت.
آبوسن (Aubusson)
آبوسن شهری کوچک در مرکز فرانسه است. شرکت سلطنتی آبوسن در سال 1665 میلادی (1044 ه. ش) راه‌اندازی شد. آبوسن در دوره‌ی لویی پانزدهم پرکارترین زمان کاری خود را داشت و البته منحصراً برای شاه تا اوایل قرن نوزدهم فرش تهیه می‌کرد. فرش‌های آبوسن به طور عمده توسط خود بافندگان طراحی میشد. اما مهم‌ترین فرش های فرانسوی آبوسن اوایل قرن نوزدهم تولید شدند.
فرش‌های آبوسون فرش‌های سنتی پشمی گره‌دار نفیسی هستند که در آن طرح‌ها به صورت کاملاً تکنیکی با دست دانه به دانه بافته می‌شوند. برخلاف فرش‌های شرقی و ایرانی، این فرش دارای نقش‌های برجسته‌ای است.
این فرش‌ها به این دلیل گران قیمت هستند که ایجاد هر کدام از گره‌ها در این فرش‌ها و ایجاد طرح‌های جذاب آن به شدت خسته کننده و دشوار است و زمانی زیادی می‌برد.
در صورتی که یکی از این فرش‌ها را دارید به موارد زیر دقت نظر داشته باشید:
- به صورت مرتب و روتین با جاروبرقی، گرد و غبار و خاک را از روی فرش‌ها بردارید.
- برای جلوگیری از محو شدن رنگ‌ها و کدر شدن فرش، همیشه از قرار دادن فرش در معرض مستقیم آفتاب خودداری کنید.
- در صورت ایجاد هر گونه آلودگی بر روی فرش به سرعت آن را از بین ببرید و لکه‌های تازه‌ی روی فرش را پاک کنید تا همیشگی نشوند و از جلوه‌ی آن کم نکنند.
- هرگز از مواد شیمیایی بر روی فرش استفاده نکنید، زیرا آسیب جبران‌ناپذیری به تار و پود و رنگ آن می‌‌رسد. قسمت کثیف شده را با جوش شیرین بشویید و با یک پارچه نخی ضخیم فشار دهید تا آب‌گیری شود.
- در صورتی که آن را مورد شستشو قرار دادید، با یک چارپایه یک سمت آن را بالا نگه دارید تا خشک شود. توجه کنید که برای خشک کردن سریع فرش از استفاده از دستگاه‌های گرم کننده یا سشوار پرهیز کنید زیرا خشک شدن سریع آن منجر به تغییر رنگ و آسیب جدی به الیاف می‌شود.
ساوونری (Savonnerie)
ساوونری از کلمه فرانسوی Savon به معنی صابون گرفته شده است. در سال 1607 میلادی (986 ه. ش) ساخت کارخانه‌ی صابون‌سازی در روستایی واقع در غرب پاریس به نام ساوونری آغاز شد. ساخت کارگاه صابون‌سازی در سال 1609 میلادی (988 ه. ش) رها شد و ساختمان آن متروک و نیم کاره باقی ماند.
در سال 1610 میلادی (989 ه. ش) مادری دومدیچی، کفیل لویی سیزدهم، ساختمان نیمه کاره‌ی کارگاه ساوونری را بازسازی و از آن به جای پرورشگاه کودکان بی سرپرست استفاده کرد تا اینکه چند سال بعد سیمون لوردت که از استادکاران پیر بود به ماری دومدیچی پیشنهاد راه‌اندازی کارگاه صنایع دستی و فرشبافی را در یتیم‌خانه ساوونری داد. او پیشنهاد کرد تا از کودکان بی سرپرست برای تولید و بافت فرش در این یتیم خانه استفاده شود. از پیشنهاد او استقبال شد و پس از آن از 60 بچه‌ی بی سرپرست دوازده ساله به مدت 6 سال کمک گرفته شد. از نکات جالب این کار این بود که به این کودکان هنر طراحی نیز آموزش داده میشد به این صورت که یک نقاش به طور ماهانه از یک آکادمی برای بررسی پروژه‌های خود به کارخانه می‌آمد و بالطبع همین امر انگیزه‌ای برای تلاش بیشتر کارکنان کوچک این کارخانه بود.
فرش های فرانسوی ساوونری بعدها برای تزئین قصر لوور و ورسای استفاده شد. کارگاه ساوونری در سال 1825 میلادی (1204 ه. ش) موقتاً تعطیل و ماشین‌آلات آن به کارخانه‌ی گوبلن منتقل شد.
گره‌های داخل یک فرش انواع مختلفی دارند. روش گره زدن از نوع ساوونر قبلاً برای پادشاهان فرانسه مورد استفاده قرار می‌گرفت. تفاوت گره پرتغالی و گره تبتی به اندازه گره و در نتیجه تعداد گره در سانتی متر مربع مربوط است. گره کوچکتر یعنی طراحی دقیق‌تر است. انتخاب نوع گره‌ها بستگی به طرحی دارد که می‌خواهیم فرش به آن شکل در بیاید. گره پرتغالی ظاهر روستایی تری دارد، در حالی که گره تبتی پیچیدگی بیشتری دارد و ظاهری مدرن‌تر حاصل می‌شود.
گوبلن (Gobelin)
فرش‌هایی که در کرمان تحت تأثیر نوش فرش فرانسوی آبوسن و ساوونری بافته شدند با نام گوبلن شهرت یافتند. به همین دلیل لازم است که توضیحاتی در مورد گوبلن داده شود.
ژان گوبلن فردی است که در قرن پانزدهم میلادی کارگاه‌های عظیم رنگ‌رزی را در پاریس افتتاح کرد. فرش و رده‌های دستبافت ساوونری در زمان لویی چهاردهم، بین سال‌های 1685 -1670 میلادی در کارخانه‌ی گوبلن به نمایش در آمدند و شاید به همین علت است که طرح‌های این فرش‌ها در ایران با نام طرح گوبلن معروف شده است.
با مسافرت‌های مکرر دربارین و پادشاهان ایرانی، به ویژه به کشورهای فرانسه و انگلیس، نمونه‌های مختلفی از عناصر تزئینی گلفرنگ مآب به همراه دیگر عناصر تزئینی اروپایی به ویژه فرانسه و انگلیس در عمارت‌ها و بناهای اواخر دوران قاجار به ویژه سردر ورودی منازل، پنجره‌ها و سرستون‌ها اوج حضور فراگیر طرح‌هایی از این قبیل در هنرهای ایرانی بوده است. به نقشه‌ی به کار برده شده در این فرش‌ها نقشه‌ی اروپایی نیز گفته می‌شود. در مطالعه‌ی نقشه‌های فرش کرمان نمونه‌هایی از این عناصر تزئینی از جمله گلفرنگ و برگ‌فرنگ مشاهده می‌شود که اغلب با رنگ صورتی دیده می‌شود. برنگ‌فرنگ‌های موجود در این فرش‌ها در لچک ترنج این طرح‌ها به تعداد زیادی موجود هستند. حاشیه‌ی طرح‌ها در این فرش به صورت حاشیه شکسته است که از این نوع حاشیه در دوره‌های قبل به ندرت می‌توانستیم ببینیم چرا که جدید بود، اما در زمان فعلی اکثر فرش‌ها با این نوع حاشیه بافته می‌شوند که بدون مرز دور تا دور فرش را گرفته است.
آرت دکو (Art Deco)
آرت دکو هویت فرش‌های مجلل فرانسوی است. طرح‌های ابتکاری آبوس ، ساوونر و گوبلن در کنار کار صنعتگران فرانسوی که در طی سالیان دراز کار و کسب تجربه در آن آموخته بودند منجر به اتفاقی انقلابی در دهه‌های اول قرن بیستم شد که نتیجه ورود طراحان و هنرمندان آوانگارد به صنعت فرش، دکوراسیون و معماری داخلی بود. فرش‌های آرت دکو از محصولات انقلاب صنعت فرش هستند که جزء زیباترین فرش‌های فرانسوی به حساب می‌آیند.
اصل و اساس طراحی و تولید فرش‌های آرت دکو از طرح‌های فرش فرانسوی الهام گرفته شده است، بنابراین می‌توان فرانسه را زادگاه این صنایع منحصر به فرد دانست.
نکاتی در طراحی فرش های فرانسوی
فرش‌های فرانسوی بیشتر دارای ترنج‌های بیضی شکل هستند و موتیف اصلی در این فرش‌ها گلفرنگ و برگ‌فرنگ است که به صورت بسیار طبیعی و با سایه روشن‌هایی در فرش جلوه‌گر شده‌اند اما گل‌هایی که در فرش‌های فرانسوی به کار می‌روند در مقایسه با فرش‌های کرمان از تنوع کمتری برخوردار هستند.
در فرش فرانسوی قاب‌بندی‌ها با خطوط ضخیم و با رنگ طلایی طراحی شده که نشان‌دهنده تأکید بر آن‌هاست. طراحان ساختار و ترکیب بندی فرش فرانسوی را با دوره‌های قبل تلفیق می‌کنند، به طوری که اکثر فرش‌ها طرح گل افشان یا متن پوشیده به سبک فرانسوی دارند.
در فرش فرانسه، علاوه بر رنگ کرم و طلایی از رنگ‌های تیره مانند قهوه‌ای و قرمز تیره در متن فرش بسیار استفاده شده است. رنگ سیاه نیز جایگاه ویژه‌ای در فرش فرانسه دارد که هم در پس‌زمینه و هم به صورت سایه‌روشن از آن استفاده می‌شود.
در فرش‌های فرانسوی ضمن این که اساس طراحی از فرش‌های شرقی گرفته می‌شود، اصول طراحی معمولاً رعایت نمی‌شود و نسبت حاشیه و متن و عناصر فرش تغییری می‌کند که ممکن است به چشم هر فرد غیر حرفه‌ای نیز بیاید.
بسیاری از هنرمندان و متخصصین معتقدند که بین فرش‌های فرانسوی و فرش کرمان ایرانی شباهت‌های بسیاری وجود دارد. به همین منظور تحقیقاتی صورت گرفت که در آن به بررسی این مورد پرداخته شد و نتیجه‌ای که از آن حاصل شد نشانگر این بود که با وجود شباهت‌های بسیار فرش کرمان با استفاده از رنگ‌های روشن و مات و نظم و خلاقیت بسیار زیاد طراحان و بافندگانش همچنان جذاب و دلپذیر است و هیچ‌گاه از فرش‌های فرانسوی کپی‌برداری نکرده است.
سخن پایانی
در این مطلب از آراستا به آشنایی با فرش فرانسوی پرداختیم میتوانید این مطلب را با دوستان خود به اشتراک بگذارید.
دیدگاهتان را بنویسید