هرآنچه که باید درباره فرش دستبافت ایرانی بدانید!

فرش دستبافت ایرانی

فرش ایرانی بخشی اساسی از هنر و فرهنگ مردم ایران را شکل می‌دهد. هنر بافندگی فرش دستباف بدون شک یکی از بارزترین مظاهر فرهنگ ایرانی است و قدمت آن به ایران باستان باز می‌گردد.

ایرانیان از پیشگامان قالی‌بافی در قرون گذشته بودند که با گذشت زمان، با به کارگیری خلاقیت و ذکاوت به درجه بالایی از کمال در این زمینه رسیده‌اند. علاوه بر این، قدیمی‌ترین فرش باقی مانده در جهان فرش پازیریک است که قدمت آن به حدود 2500 سال پیش باز می‌گردد که نشانگر سابقه طولانی بافت فرش‌های ایرانی است. کارشناسان فرش در سراسر جهان بر این عقیده هستند که فرش‌های ایرانی بهترین و نفیس‌ترین فرش‌های جهان هستند.

فرش ایرانی هویت و فرهنگ مردم ایران را به تصویر می‌کشد.

ساخت بهترین این فرش‌ها می‌تواند ماه‌ها و حتی سال‌ها طول بکشد. نخ‌های ظریف‌تر مانند ابریشم و پنبه دارای سبک وزن و طرح‌های پیچیده‌ای است و بافتن آن در مقایسه با نخ‌های پشمی بسیار بیشتر طول می‌کشد. از این رو، قیمت فرش‌هایی که از نخ‌های ظریف‌تر تولید می‌شوند، بیشتر از آن‌هایی هستند که کاملاً از پشم ساخته شده‌اند.

ارزش عتیقه

فرش‌های ایرانی تولید شده قبل از رواج استفاده از رنگ‌های آنیلین معمولاً دارای ارزش عتیقه هستند. رنگ‌های آنیلین از حدود دهه 1930 میلادی جایگزین رنگ‌های گیاهی شدند.

فرش‌هایی که قدمت آن‌ها به قبل از دهه 1930 برمی‌گردد، عتیقه در نظر گرفته می‌شود، در حالی که آن‌هایی که بین دهه‌های 1930-1940 هستند، نیمه عتیقه به شمار می‌روند.

آن دسته از فرش‌هایی که در طول دهه 1950 تولید شده‌اند به فرش‌های وینتیج (Vintage) شناخته می‌شوند و هر فرش تولید شده بعد از 1960 جدید محسوب می‌شود. قیمت و ارزش این فرش‌ها نیز بر این اساس متغیر است.

هر فرش با اصالت فارسی یک نوع هنر دارای ارزش بی نهایت است و هنر صنعتگران ایرانی را به نمایش می‌گذارد. در برخی از نقوش و سبک‌های متمایز نشانه و امضایی از منطقه و دوره‌ای که این فرش‌ها در آن تولید شده‌اند وجود دارد، اما چیزی که غیرقابل تغییر است منحصر به فرد بودن این آثار است.

چرا فرش ها و قالی های ایرانی تا این حد محبوب هستند؟

پاسخ دادن به این سوال به اطلاعاتی درباره چگونگی بافت و اتمام فرش توسط ایرانیان و همچنین شناخت عمیق فرهنگ ایران نیاز دارد.

اکثر افرادی که به ایران سفر می‌کنند‌، ممکن است به برخی از بازارهای سنتی که پر است از فرش‌ها و یا قالی‌های ایرانی نیز سر بزنند، همچنین با تورهای عشایری قادر خواهند بود سبک زندگی آنها را لمس کنند، بنابراین درک بهتری از فرهنگ و آداب و رسوب مردم ایران خواهند داشت.

اگر دقت کرده باشید می‌توانید از عمق فرش‌های ایرانی فرهنگ‌ها، سنت‌ها، و انواع مختلفی از سبک‌های زندگی ایرانی را مشاهده کنید.

هر فرش و قالی که بافته می‌شود، داستان متفاوتی در پشت خود دارد. اما دلیل دیگر محبوبیت زیاد این است که خلق این نقش و نگارهای زیبا توسط کوچ‌نشینان صورت می‌گیرد، در واقع می‌توان آن‌ها را آثار هنری به شمار آورد که دارای طول عمر و ماندگاری بالا، بافت‌های فاخر، گره‌های محکم و فکر شده، رنگ و لعاب زیبا و همینطور طراحی بسیار دقیق و دلنشین هستند.

الگوهایی که در این فرش‌ها به کار برده می‌شود به صورت کاملاً پیچیده و با استفاده از رنگ‌های طبیعی ایجاد می‌شود.

و همین امر فرش‌های دستبافت ایرانی را به آثار ارزشمندی تبدیل کرده است که برتری قابل ملاحظه‌ای نسبت به دیگر فرش‌ها در جهان دارد که موجب می‌شود بیشترین جستجو را در اینترنت به خود اختصاص دهد.

خاص‌ترین ویژگی‌های فرش‌های ایرانی رنگ‌های طبیعی، الگوی قبیله‌ای سنتی، طراحی مدرن البته با تکنیک‌های سنتی است.

چیزی که در زبان فارسی ما را آن فرش می‌نامیم را در واقع می‌توان به سه دسته فرش، قالی یا قالیچه و فرش دستبافت عشایری معروف به گلیم و زیلو تقسیم بندی کرد.

انواع فرش‌‌ دستبافت ایرانی :

فرش‌های ایرانی بسته به نوع بافت و طرح در سه دسته مختلف به شرح زیر طبقه‌بندی می‌شوند:

• فرش‌ های بافته شده توسط عشایر:

بیشتر فرش‌های زیبای عشایر توسط زنان بافنده تولید می‌شود که از چهارده سالگی شروع به بافتن می‌کنند. طراحی این نوع فرش‌های ایرانی حاصل قوه‌ی تخیل بافنده بوده و الگوهای خاصی ندارد. جالب است بدانید، در پشت هر یک از این فرش‌ها و تار و پودشان داستان‌هایی نهفته است. این فرش‌ها به دلیل سبک زندگی عشایر که در چادرها زندگی می‌کنند، در اندازه‌های مناسب استفاده در آن چادرها بافته می‌شوند.

• فرش های بافته شده در روستاها:

فرش‌های بافته شده در دهکده‌ها و روستاها از کیفیت بالاتری نسبت به فرش‌های بافته شده توسط عشایر برخوردار هستند. این دسته از فرش‌های ایرانی دارای اندازه‌های استاندارد مانند فرش‌های تولید شده در شهرها هستند اما در درصد نخ ابریشم به کار رفته می‌تواند متفاوت باشند.

الگوهای فرش‌های تولید شده در روستاها تقریباً مشابه فرش‌های عشایری است. برخی از این فرش‌ها به طور کامل از ابریشم بافته شده‌اند اما در مقایسه با دیگر فرش‌های تولید شده از ابریشم ارزان‌تر هستند چرا که چیزی تحت عنوان امضا ندارند.

• فرش های تولید شده در شهرها:

فرش‌های تولید شده در سطح شهر از بالاترین کیفیت برخوردار هستند، زیرا تولید کنندگان از دستگاه‌های ریسندگی و بافندگی حرفه‌ای استفاده می‌کنند که به آن‌ها این امکان را می‌دهد تا فرش‌هایی با تعداد گره‌های بیشتر تولید کنند.

علاقمندان به فرش می‌توانند طیف گسترده‌تری از طرح و رنگ را در فرش‌های صنعتی و تولید شده در شهرها پیدا کنند. علاوه بر این، فرش‌های تولید شده در شهر ممکن است با درصدهای مختلفی از ابریشم و پشم بافته و یا تولید شوند.

مهم‌ترین قسمتی که در فرش‌های تولید شده در شهر می‌توان یافت، امضاهای آنهاست که بنا به انتخاب بافنده و یا طراح می‌تواند در هر قسمتی از انتهای فرش بافته شود. منظور ما از امضا همان نام شهر و نام تولید کننده است.

این نکته را در نظر داشته باشید که هر فرش ایرانی دارای دو طرف روشن و تاریک است و این تفاوت را می‌توان هنگام راه رفتن از یک سمت فرش به سمتی دیگر مشاهده کرد.

مشهورترین فرش‌‌های دستباف ایرانی تولید شده در شهر عبارتند از:

فرش تبریز، فرش قم، فرش اصفهان، فرش کاشان، فرش نایین و فرش کرمان.

فرش‌های ایرانی کیفیت برتر و چشمگیری نسبت به فرش‌های تولید شده در دیگر قسمت‌های جهان دارند و این کیفیت ارتباط مستقیمی با ارزش بالای این فرش ها دارد. عواملی که کیفیت و ماندگاری فرش را تعیین می‌کنند در حجم گره‌ها، کیفیت پشم و رنگ‌های استفاده شده در آن خلاصه می‌شود.

    گره ها در فرش‌های ایرانی:

تراکم و تعداد گره‌های فرش یکی از اصلی ترین عناصر اندازه گیری کیفیت فرش است. به طور کلی، هر چه نخ نازکتر باشد، تراکم و شانه بیشتر می‌شود و قیمت نیز بالاتر می‌رود. اعدادی که در ارتباط با تعداد گره‌های موجود در یک فرش به شما می‌دهند از میانگین گره‌هایی که در قسمت‌های مختلف فرش شمارش می‌شوند، حاصل می‌شود.

به تعداد گره‌هایی که در یک متر از عرض از فرش بافته شوند، شانه فرش می‌گویند. وقتی صحبت از فرش ۷۰۰ شانه یا ۱۰۰۰ شانه است، این عدد به این معناست که تعداد 700 یا ۱۰۰۰ عدد گره در یک متر از عرض فرش بافته شده است.

گره‌ها باید از نظر اندازه و تراکم تقریباً یکسان باشند. به خصوص هنگام خرید فرش سایز بزرگ، آن را از هر دو جهت به دو قسمت فرضی تقسیم کنید تا مطمئن شوید که ابعاد دقیق است و به عنوان مثال یک انتهای آن از انتهای دیگر پر تراکم‌تر نباشد. این در بعضی از فرش‌های دستبافت اتفاق می‌افتد چرا که گره‌ها در تمام مراحل بافت متفاوت هستند.

ارزش هنری فرش دستبافت ایرانی

فرش های ایرانی از بیش از 2500 سال پیش وجود داشته‌اند. به همین علت هم این فرش‌ها واقعاً نوعی اثر هنری هستند که جامعه و پیشینه ایرانی را به نمایش می‌گذارند.

فرش‌های ایرانی دستبافت هیچ کدام کپی از محصولات قبلی نیستند و اقلامی اورجینال به حساب می‌آیند، بنابراین هر کدام یک شاهکار هستند که در آن‌ها علاوه بر تصاویر بسیار معمولی از ایده‌های ساده‌ای نیز استفاده می‌شود تا سنت و فرهنگ بسیار شخصی بافنده و یا تولید کننده را به اشتراک بگذارد.

در واقع هنگام خرید فرش ایرانی، کاری که ما انجام می‌دهیم این است که رنگ‌های خیره‌کننده آن را به لحاظ خیره کننده بودن با برای مثال یک مجسمه در دنیای واقعی تطبیق دهیم.

فرش‌های ایرانی از تعداد زیادی گره کوچک تشکیل شده‌اند که همه با دست تکمیل می‌شوند. تصاویر و چیدمان‌هایی که روی فرش‌ها مشاهده می‌کنیم، به طور کامل با استفاده از کنار هم قرار دادن گره‌ها با کمک نخ‌های رنگی و البته با الگوهای فکر شده ایجاد می‌شوند.

بیشتر این طرح‌ها دارای الگوهای خمیده هستند، که اجرای این الگوها علاوه بر دشوارتر بودن نسبت به طرح‌های هندسی، نیاز به دقت، تمرکز و هنری بی نقص دارد که بافنده بتواند به خوبی الگوهای مد نظرش را پیاده‌سازی کنید.

ایجاد گره‌ها بر روی یک تخته و چارچوب معین نوعی کاردستی به حساب می‌آید که مرد و زن هر دو می‌توانند آن را انجام دهند.

زدن گره‌های متراکم و مستحکم، در حالی که باید به خوبی نقشه را نیز اجرا کرد تحقق یک هدف بسیار بزرگ است. گره‌های بیشتری که بافنده می‌تواند به هر سانتی متر مربع اضافه کند، علاوه بر زیباتر شدن فرش به وضوح بالاتر تصاویر نیز می‌انجامد.

قیمت بالای فرش دستبافت

از دلایل دیگری که فرش دستباف ایرانی بسیار گران هستند کیفیت بالای مواد مورد استفاده در آن‌ها است. فرش‌های ایرانی عموماً از الیاف گیاهی یا حیوانی خالص بافته می‌شوند که این موارد می‌توانند شبیه ابریشم، پشم، پنبه، جوت و سیزال هستند.

این الیاف از الیاف مصنوعی مناسب‌‌تر هستند، تمیز کردن آن‌ها ساده‌تر است، زود خم نمی‌شوند و به اتاق رخ بسیار زیبایی می‌دهند. ثابت شده است که مواد ساخته شده توسط انسان مانند نایلون، اکریلیک و ویسکوز باعث ایجاد آلرژی در افراد می‌شود.

به عنوان مثال این مواد را می‌توانیم به صورت زیر دسته بندی کنیم:

• تمام ابریشم (Silk-on-Silk):

این نوع نام‌گذاری به بافت نخ ابریشم روی پایه ابریشم اشاره دارد. تصویری که بیننده در این نوع‌ فرش‌ها می‌بیند بسیار با جزئیات و نیز با وضوح بالاست بنابراین به طور مشخص بافت و تولید این گونه فرش‌ها زمان زیادی می‌برد.

این فرش ها در قم تولید می‌شوند و ساده‌ترین راه برای حصول اطمینان از اصالت آن‌ها مالیدن انگشت شست روی سطح ابریشم و بررسی گرم شدن آن است، زیرا فقط ابریشم واقعی با یک بار عبور انگشتان از آن گرم می‌شود.

• ابریشم ترکیبی:

فقط قسمت‌های خاصی از فرش از ابریشم تولید می‌شود و این در حالی است که پایه آن از پشم یا پنبه تولید شده است.

• پشم و پنبه:

این ترکیب برای ساخت اکثر فرش‌های ایرانی بسیار مقاوم و با جزئیات بسیار پیچیده مورد استفاده می‌گیرد.

• پشم:

فرش‌هایی که از جنس پشم تولید می‌شوند، بنابراین به طور معمول منشأ روستایی و قبیله‌ای دارند، هنگام بررسی و دسته‌بندی می‌توان آن‌ها را از انواع سنگین و البته مقرون به صرفه‌ی فرش به حساب آورد.

از آن‌جایی که الیاف طبیعی به کار برده شده در فرش‌ها به دلیل تنوع در نوع رنگ رزی نمی‌توانند شبیه به هم باشند، بنابراین هر فرش می‌تواند نوعی آفرینش باشد.

با وجود این که کشور ما ایران یکی از قدیمی ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف در سراسر جهان است. فرش دستباف ایرانی از نظر کیفیت، تنوع و طراحی در مقایسه با نمونه‌های مشابه خود در بازارهای جهانی بی نظیر است.

با این وجود، عدم برنامه ریزی و مدیریت ضعیف در ترویج این گنجینه‌های نفیس، دستیابی صنعت به پتانسیل واقعی خود و کسب جایگاه شایسته خود در سطح بین المللی را با مشکلاتی روبرو کرده است که امیدواریم با بهره‌گیری از افراد دلسوز صنعت و نیز افراد با تجربه و آگاه بتوانیم خانه‌های مردم جهان را با آثار دستی و فوق العاده چشم نواز ایرانی بیاراییم.

میتوانید از این مقاله به عنوان راهنمای فرش دستبافت مطالعه و با دوستان خود به اشتراک بگذارید.